Ogólnopolska kampania "Bezpieczne wakacje z Sanepidem"

Choroby zakaźne niezmiennie należą do najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia
publicznego- zarówno w skali lokalnej, jak i globalnej. W obliczu zmieniających się warunków
sanitarno-epidemiologicznych, rosnącej mobilności społeczeństwa, częstego udziału w masowych
imprezach oraz spadku poziomu wyszczepialności (poniżej 95% w niektórych grupach wiekowych,
szczególnie w przypadku szczepień przeciwko odrze, śwince i różyczce), konieczne jest nieustanne
podkreślanie znaczenia profilaktyki oraz edukacji zdrowotnej. W 2024 roku w powiecie brodnickim
odsetek zaszczepionych dzieci przeciwko tym chorobom wyniósł 84,7% wśród dzieci w 2. roku życia
oraz 75% wśród dzieci w 6. roku życia.

Do potencjalnych zagrożeń dla zdrowia ludzi należą:
− infekcje układu oddechowego, w tym COVID-19,
− choroby przenoszone drogą pokarmową i poprzez wodę,
− choroby wektorowe wirusowe i bakteryjne przenoszone przez inwazyjne gatunki komarów i
kleszczy.

I. Choroby przenoszone przez inwazyjne gatunki komarów i kleszczy, będące głównymi
wektorami wirusów, to m.in.:
Gorączka zachodniego Nilu - choroba przenoszona przez komary, występująca m.in. w Afryce,
Azji, Ameryce Północnej i Europie. Do zakażenia dochodzi głównie przez ukąszenie komara,
rzadziej przez transfuzję, transplantację lub z matki na dziecko. Choroba nie przenosi się
bezpośrednio między ludźmi.
Objawy pojawiają się po 1–6 dniach i różnią się w zależności od wieku: od łagodnej gorączki
u dzieci po ciężkie powikłania neurologiczne u osób starszych. Brakuje szczepionki i leczenia
przyczynowego – stosuje się leczenie objawowe.

Profilaktyka polega na ochronie przed ukąszeniami komarów: unikanie przebywania na zewnątrz o świcie i zmierzchu, noszenie odzieży zakrywającej ciało, stosowanie moskitier nasączonych insektycydem , repelentów i innych środków odstraszających owady.

Chikungunya – choroba przenoszona przez komary z gatunku Aedes albopictus i Aedes aegypti. Występuje ona w Afryce, południowo-wschodniej Azji i na subkontynencie indyjskim.
W roku 2025 w powiecie brodnickim zarejestrowano jeden przypadek zachorowania!
Objawy choroby pojawiają się po około 4-7 dniach (a nawet 1-12 dniach) po ukąszeniu przez zakażone komary. W wyniku zakażenia pojawia się wysoka gorączka, ostre bóle stawów i ból głowy. Zwykle nie jest to choroba śmiertelna, większość pacjentów powraca do zdrowia po kilku dniach do kilku tygodni, ale u niektórych osób chorych może dochodzić do poważnych komplikacji lub przejścia choroby w stan przewlekły. U niewielkiej liczby pacjentów może dojść do przewlekłego zapalenia stawów, zaburzeń żołądkowo-jelitowych lub sercowo-naczyniowych.
Nie ma specyficznego leczenia, stosuje się leczenie objawowe. Zapobieganie zakażeniu obejmuje m.in. stosowanie repelentów, moskitier nasączonych insektycydem oraz ubrań chroniących przed ukąszeniami komarów. Nie ma skutecznej szczepionki przeciwko tej chorobie.

Krymsko-kongijska gorączka krwotoczna (CCHF) - choroba wirusowa przenoszona przez kleszcze z gatunku Hyalomma sp. Wywołuje ją arbowirus z rodziny Bunyaviridae. Choroba występuje w Afryce, Azji, na Bliskim Wschodzie oraz w południowej i wschodniej Europie (m.in. w Turcji, Grecji, Albanii, Rosji i na Ukrainie).
Zakażenie następuje najczęściej przez ukąszenie zakażonego wirusem kleszcza lub kontakt z krwią, płynami ustrojowymi czy tkankami chorych ludzi i zwierząt. Możliwe są również zakażenia szpitalne. Okres inkubacji wynosi 1–3 dni po ukąszeniu kleszcza, a 3–7 dni po kontakcie z zakażonym materiałem biologicznym.
Objawy obejmują: wysoką gorączkę, dreszcze, bóle mięśni i głowy, światłowstręt, nudności, biegunkę, senność, a w ciężkich przypadkach – objawy krwotoczne (wybroczyny, krwotoki). Śmiertelność sięga 5–30%.
Nie ma skutecznego leczenia ani szczepionki – stosuje się leczenie objawowe.
Zapobieganie: unikanie ukąszeń kleszczy (repelenty, odzież ochronna), unikanie kontaktu z krwią i tkankami zwierząt oraz przestrzeganie zasad bezpieczeństwa biologicznego, zwłaszcza w placówkach medycznych.

Gorączka denga
Denga występuje w Azji, krajach regionu Pacyfiku, na Karaibach, w Ameryce Południowej i Środkowej oraz w Afryce. Jest to choroba wirusowa (wirus z rodziny Flaviviridae). Wyróżnia się 4 typy wirusa wywołującego tę chorobę, a przebycie dengi wywołanego jednym typem wirusa nie chroni przed zakażeniem 3 pozostałymi typami. Przy kolejnym zakażeniu innym typem wirusa rośnie ryzyko wystąpienia objawów krwotocznych w przebiegu zachorowania.
Do zakażenia człowieka dochodzi na skutek ukąszenia przez komary z gatunków przenoszących wirusa. Nie ma możliwości przeniesienia zakażenia z człowieka na człowieka przez bezpośredni kontakt.
W roku 2025 w powiecie brodnickim zarejestrowano jeden przypadek zachorowania!
Okres inkubacji trwa przeciętnie 5-7 dni (niekiedy 3-10 dni). U części zakażonych nie występują objawy chorobowe. Choroba może również rozpoczynać się od wysokiej gorączki. Pojawia się ból głowy, pozagałkowy ból oczu, bóle mięśni, kości, stawów, osłabienie, wysypka (tzw. denga klasyczna). Po kilku dniach stan większości chorych się poprawia, jednak może dojść do rozwoju postaci krwotocznej. Typowym objawem tej postaci choroby są wybroczyny na skórze, krwawienia z błon śluzowych i przewodu pokarmowego o różnym nasileniu.

Nie ma specyficznego leczenia przeciwko tej chorobie. Jako choroba przenoszona przez komary występujące w regionach tropikalnych i subtropikalnych nie stwarza zagrożenia dla osób zamieszkujących tereny, gdzie te gatunki komarów nie bytują (w tym Polska).
Należy pamiętać, aby podróżując w rejony występowania dengi zasięgnąć dokładnych informacji o sposobach skutecznego zabezpieczenia się przed ukłuciami komarów.
Europejska Agencja Leków (EMA) dopuściła do obrotu szczepionkę przeciwko gorączce Denga, jednak kwalifikacja do jej podania jest sprawą indywidualną i zależy między innymi od wieku podróżnego, czy przechorowania dengi w przeszłości. Dostępny preparat: Qdenga. Dawkowanie: dawka 1: 0,5 ml, dawka 2: 0,5 ml po 3 miesiącach.
Ponadto, do niebezpiecznych chorób wektorowych zaliczamy m.in: malarię, żółtą febrę, kleszczowe zapalenie mózgu i boreliozę.

Malaria - choroba pasożytnicza, wywoływana przez zarodźce malarii, przenoszone przez ukłucia komarów. Występuje w strefach tropikalnych i subtropikalnych, stanowiąc jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla podróżnych.
Objawy początkowe są niespecyficzne – gorączka, dreszcze, bóle głowy, bóle mięśni. Nieleczona malaria może prowadzić do ciężkich powikłań, a nawet śmierci.
Zapobieganie: profilaktyka lekowa (zalecona przez lekarza), stosowanie repelentów, moskitier nasączonych insektycydem oraz unikanie ukłuć komarów.

Żółta febra - ostra choroba wirusowa, przenoszona przez zakażone komary w regionach tropikalnych. Początkowe objawy są podobne do grypy: gorączka, bóle głowy, bóle mięśni, nudności, wymioty, osłabienie.
U części chorych dochodzi do zażółcenia skóry i błon śluzowych (żółtaczki), a w najcięższych przypadkach rozwija się gorączka krwotoczna oraz niewydolność narządowa.
Zapobieganie: szczepienie (często obowiązkowe przed podróżą). Dla podróżujących do niektórych krajów szczepionka jest obowiązkowa i wymagana jako warunek wjazdu. Dostępne preparaty: Stamaril, 1 dawka - 10 dni przed przyjazdem do obszaru endemicznego.

Kleszczowe zapalenie mózgu - choroba wirusowa przenoszona przez ukąszenie zakażonego kleszcza. Atakuje ośrodkowy układ nerwowy.
Przebieg choroby może być dwufazowy:
▪Faza I – objawy grypopodobne: gorączka, bóle głowy, bóle mięśni.
▪Faza II – zapalenie mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych lub rdzenia kręgowego; może prowadzić do trwałych powikłań neurologicznych, a nawet śmierci.
Zapobieganie: szczepienia oraz stosowanie środków odstraszających kleszcze i odpowiedni ubiór w terenach zagrożonych. Dostępne preparaty: FSME-IMMUN i ENCEPUR, 3 dawki szczepienia pierwotnego oraz dawki przypominające co 3-5 lat.

Borelioza - wielonarządowa choroba bakteryjna przenoszona przez kleszcze zakażone krętkami Borrelia burgdorferi.
Pierwszym objawem jest rumień wędrujący – charakterystyczna zmiana skórna pojawiająca się w miejscu ukąszenia po 3–10 dniach. Może towarzyszyć mu gorączka, zmęczenie, bóle głowy, mięśni i stawów.
W późniejszych etapach mogą wystąpić poważne objawy neurologiczne (porażenie nerwu twarzowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych), zapalenie stawów, bóle korzeniowe, a nawet przewlekłe zmiany w układzie nerwowym lub sercu.
Zapobieganie: unikanie ukąszeń kleszczy, noszenie ochronnego ubrania, stosowanie repelentów i regularnym sprawdzaniu skóry po pobycie na łonie natury. W razie podejrzenia boreliozy konieczna jest szybka konsultacja lekarska i ewentualne leczenie antybiotykowe.
 

II. Choroby „ brudnych rąk”
Wirusowe zapalenie wątroby typu A
WZW A, potocznie nazywane „żółtaczką pokarmową”, to choroba przenoszona drogą pokarmową. Źródłem zakażenia jest chory człowiek oraz skażone przez niego środowisko – np. żywność, woda, przedmioty codziennego użytku. Wirus atakuje komórki wątroby, powodując stan zapalny. Objawy obejmują: gorączkę, nudności, zażółcenie skóry i oczu. Chociaż choroba często ustępuje samoistnie, może być groźna, zwłaszcza u osób starszych.
Zapobieganie: szczepienia ochronne i higiena osobista. Dostępne preparaty: Havrix - 2 dawki. Dawka uzupełniająca powinna być podana w okresie między 6 a 12 miesięcy po szczepieniu pierwotnym.

Dur brzuszny (tyfus) to ostra choroba bakteryjna wywoływana przez Salmonella typhi. Zakażenie następuje drogą pokarmową – przez skażoną wodę lub żywność (np. owoce morza, mleko, surowe warzywa).
Objawy obejmują: stopniowo narastającą gorączkę, bóle głowy, brak apetytu, osłabienie, zaburzenia jelitowe (biegunki, zaparcia). W ciężkich przypadkach może dojść do powikłań, m.in. zapalenia płuc i niewydolności narządowej.
Zapobieganie: szczepienia oraz zasady higieny żywienia i picia. Dostępne preparaty: Typhim Vi, Pojedyncza dawka jest wystarczająca. Jeśli osoba jest nadal narażona na zakażenie, szczepienie należy powtarzać co 3 lata. Schemat szczepienia jest taki sam u osób dorosłych, młodzieży jak i u dzieci.

Salmoneloza to choroba przewodu pokarmowego wywoływana przez bakterie Salmonella. Do zakażenia dochodzi po spożyciu zakażonego mięsa, jaj, produktów mlecznych lub skażonej wody.
Objawy: bóle brzucha, biegunka, wymioty, nudności. Choroba może mieć łagodny lub ciężki przebieg.
Zapobieganie: mycie rąk, właściwa obróbka termiczna żywności oraz higiena podczas przygotowywania posiłków.

III. Wibriozy
Bakterie Vibrio - żyją naturalnie w słonawych wodach przybrzeżnych, gdzie mieszają się woda słona i słodka, zwłaszcza gdy temperatury są wysokie, a zasolenie niższe, warunki te są coraz powszechniejsze w niektórych częściach Europy ze względu na zmiany klimatu. Gatunki Vibrio najczęściej wykrywa się latem w Morzu Bałtyckim, ponieważ oferuje ono szczególnie korzystne warunki do rozwoju bakterii ze względu na niższe stężenie soli, bakterie te stwierdzono również w Morzu Północnym i różnych kąpieliskach zamkniętych lub przy ujściach rzek.
Wibrioza jest wywoływana przez kilka gatunków bakterii Vibrio, z których niektóre mogą powodować poważne zakażenia tj. zakażenia przenoszone drogą pokarmową po spożyciu surowych lub niedogotowanych skorupiaków oraz ciężkie zakażenia krwi, gdy bakterie dostają się do organizmu przez skaleczenia lub rany skóry. Szczególnie narażone są osoby z osłabionym układem odpornościowym lub przewlekłymi schorzeniami wątroby.
Objawy wibriozy (spożycie surowych lub niedogotowanych skorupiaków) - wodnista biegunka, ból brzucha, nudności, wymioty, gorączka, dreszcze, zakażenie może również wystąpić w postaci infekcji ucha lub, jeśli bakterie zetkną się z otwartymi ranami - zakażenie ran skóry - objawy skórne takie jak zaczerwienienie, obrzęk i ból w okolicy zmienionej chorobowo.
Zapobieganie: aby zmniejszyć ryzyko zakażenia Vibrio, należy podjąć następujące środki ostrożności: unikać spożywania surowych lub niedogotowanych skorupiaków, zwłaszcza ostryg, dokładnie gotować owoce morza, osoby z otwartymi ranami, niedawnymi piercingami lub
skaleczeniami powinny unikać pływania w wodzie słonawej lub słonej, lub zakryć ranę wodoodpornym opatrunkiem, w przypadku przypadkowego kontaktu z wodą morską, ważne jest, aby przemyć ranę czystą, świeżą wodą.

Cholera to ostra choroba przewodu pokarmowego, wywoływana przez przecinkowca cholery. Rozprzestrzenia się poprzez skażoną wodę i żywność.
Objawy to: gwałtowna, wodnista biegunka („ryżowa woda”), wymioty, odwodnienie, bóle mięśni i utrata elastyczności skóry. Skrajne odwodnienie może prowadzić do zgonu.
Zapobieganie: dostęp do czystej wody i szczepienia ochronne w wybranych przypadkach. Dostępne preparaty: Dukoral, 2 dawki w tygodniowych odstępach. Vaxchora, jedna dawka co najmniej 10 dni przed potencjalną ekspozycją.

IV. Choroby spowodowane uszkodzeniem ciągłości tkanek:
Wirusowe zapalenie wątroby typu B 
WZW B przenosi się przez kontakt z zakażoną krwią lub innymi płynami ustrojowymi (np. śliną, nasieniem, surowicą), podczas stosunków płciowych, porodu lub w wyniku naruszenia ciągłości tkanek (np. przez wspólne używanie igieł).
Choroba może przebiegać bezobjawowo, zwłaszcza u dzieci, ale w starszym wieku częściej występują objawy ostre. Przewlekłe zakażenie może prowadzić do marskości wątroby lub raka.
Zapobieganie: szczepienia przeciwko WZW B i unikanie ryzykownych zachowań. Dostępne preparaty: Euvax B (3 dawki szczepionki w schemacie 0-1-6 miesięcy).

Tężec to groźna choroba bakteryjna, do której dochodzi wskutek zakażenia rany przetrwalnikami bakterii znajdującymi się w glebie, kurzu lub odchodach zwierząt. Bakterie w warunkach beztlenowych wytwarzają toksynę atakującą układ nerwowy, prowadzącą do bolesnych skurczów mięśni, problemów z oddychaniem, a nawet śmierci.
Przechorowanie tężca nie zapewnia odporności.
Zapobieganie: regularne szczepienia ochronne, w tym dawki przypominające co 10 lat oraz właściwa higiena ran. W przypadku ryzyka zakażenia konieczne może być podanie surowicy odpornościowej. Dostępne preparaty: Tetana. Szczepienie podstawowe składa się z trzech dawek szczepionki: dwie dawki szczepionki w odstępie 4 - 6 tygodni (szczepienie pierwotne) oraz trzecia dawka szczepionki po upływie 6 - 12 miesięcy od podania drugiej dawki (szczepienie uzupełniające). Dawka ta zapewnia powstanie odporności, która utrzymuje się od 5 do10 lat.

 

V. Choroby przenoszone drogą kropelkową

Błonica to ciężka choroba zakaźna gardła i nosa, wywoływana przez bakterie wytwarzające toksynę uszkadzającą serce, układ nerwowy i oddechowy. Zakażenie szerzy się drogą kropelkową lub przez kontakt z zakażonymi przedmiotami.
Objawy to: gorączka, ból gardła, trudności w połykaniu, powiększone węzły chłonne, a także charakterystyczne szare lub czarne zmiany martwicze na migdałkach i błonach śluzowych.
Zapobieganie: szczepienia przypominające, zwłaszcza dla osób podróżujących. Osoby dorosłe, szczególnie planujące podróże do rejonów występowania błonicy, powinny upewnić się, że ich szczepienia są aktualne. Dostępne preparaty: Adacel, Boostrix. Osobom dorosłym zalecane są dawki przypominające szczepionki co 10 lat.

Odra - jest wysoce zaraźliwą chorobą. Jeden chory zaraża średnio od 12 do 18 osób wrażliwych, czyli tych, które na odrę nie chorowały lub nie zostały zaszczepione. Jedna osoba chora na odrę może zarazić 9 z 10 nieuodpornionych osób ze swojego otoczenia.
Rozpoczyna się 2-4 dniowym okresem zwiastunów niespecyficznych objawów: złe samopoczucie, kaszel, katar, zapalenie spojówek z łzawieniem oraz narastającą gorączką dochodzącą nawet do temperatury ponad 40,0C. W tym stadium zachorowanie jest zazwyczaj mylnie rozpoznawane jako przeziębienie lub grypa. Następnie na 2-3 dni przed wysypką, na przekrwionej błonie śluzowej policzków pojawiają się 1-2 mm białawe plamki Koplika, które bledną po wystąpieniu wysypki. Przeważnie 14 dnia od zakażenia (3-4 dzień choroby) pojawia się rumieniowa, nieswędząca, plamisto-grudkowa wysypka (nie pęcherzykowa). Wysypka odrowa zaczyna się na linii włosów oraz za uszami, rozprzestrzenia się w dół tułowia i kończyn z zajęciem powierzchni dłoniowych rąk i podeszw stóp. Wykwity często zlewają się. Gorączka zwykle ustępuje po 4-5 dniach od wystąpienia wysypki, która zanika w takiej kolejności, w jakiej się pojawiła. Po wysypce pozostają przebarwienia, może wystąpić złuszczenie naskórka. Powiększenie węzłów chłonnych i śledziony, biegunka oraz wymioty należą do często występujących objawów. Choroba zazwyczaj trwa około 10 dni. Odra ma cięższy przebieg u dorosłych niż u dzieci, objawiając się wyższą gorączką, bardziej nasiloną wysypką.
Do zarażenia dochodzi drogą kropelkową, powietrzną lub przez bezpośredni kontakt z wydzieliną jamy nosowo-gardłowej lub moczem zakażonej osoby. Wirus wydalany jest już na 1-3 dni przed wystąpieniem gorączki i kaszlu u osoby zakażonej, czyli około 5 dni przed pojawieniem się wysypki i do 3 dni po jej wystąpieniu. Jeżeli uległo się zakażeniu, wówczas po około 7-18 dniach wystąpi gorączka (przeciętnie 10 dni) a następnie wysypka (po około 14 dniach od zakażenia).
Zachorowanie na odrę nie powoduje nosicielstwa.
Zapobieganie: szczepienia ochronne. Dostępne preparaty: MMR, dawkowanie 1 dawka szczepionki, jako szczepienie podstawowe. Zaleca się podanie 2 dawki szczepionki, najlepiej w ciągu 3 miesięcy od podania 1 dawki (nie wcześniej, niż 4 tygodnie od podania 1 dawki).

VI. STI – choroby przenoszone drogą płciową
Choroby przenoszone drogą płciową (STI), znane również jako choroby weneryczne, stanowią poważny problem zdrowia publicznego. Szczególnie narażone są osoby młode i aktywne seksualnie. Zakażenia te często przebiegają bezobjawowo, co zwiększa ryzyko ich dalszego przenoszenia.
Niektóre z najczęściej występujących STI to:

Kiła (syfilis) – bakteryjna infekcja, która rozwija się w kilku stadiach. Nieleczona może prowadzić do uszkodzeń serca, mózgu, nerwów i innych narządów.

Rzeżączka – choroba bakteryjna objawiająca się zapaleniem cewki moczowej, szyjki macicy, odbytu lub gardła. Nieleczona może prowadzić do bezpłodności.

Chlamydia – częsta infekcja bakteryjna, która może przebiegać bezobjawowo. U kobiet może prowadzić do zapalenia narządów miednicy mniejszej i niepłodności.

HIV (ludzki wirus niedoboru odporności) – wirus powodujący AIDS. Prowadzi do upośledzenia układu odpornościowego i zwiększonej podatności na inne infekcje i nowotwory.
Zapobieganie: edukacja seksualna, używanie prezerwatyw, regularne badania przesiewowe, unikanie ryzykownych kontaktów seksualnych, wczesne leczenie infekcji i partnerów seksualnych.
Wiele chorób zakaźnych można skutecznie kontrolować lub im zapobiegać dzięki szczepieniom, przestrzeganiu zasad higieny, bezpiecznym praktykom podróżniczym i odpowiedniemu leczeniu.

Materiały otrzymane:
Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Brodnicy